Help! Mijn leerling is niet gemotiveerd

De magie van motivatie

Motivatie. Het m-woord is misschien wel het meest besproken onderwerp binnen het onderwijs. Maar hoe werkt motivatie eigenlijk? Is motivatie wel nodig om ergens aan te kunnen beginnen? En hoe helpen we leerlingen zichzelf te motiveren?

Niet al te lang geleden zou ik een havo 5 groep een les over motivatie geven. Sommige leerlingen hadden daar een ander idee over. Gebrek aan motivatie was helemaal geen probleem, ze hadden de oplossing allang gevonden. Als ze ergens niet gemotiveerd voor waren, deden ze het gewoon niet. Simpel toch?

Als docenten of ouders kijken we hier toch net iets anders tegenaan. De meeste leerlingen ook, gelukkig. Zeker als ze eenmaal doorhebben hoe motivatie kan helpen. Wat ook helpt: het inzicht dat motivatie niet noodzakelijk is om aan de slag te gaan. Én dat motivatie niet zomaar uit de lucht komt vallen. Je kunt én moet er vaak zelf iets voor doen.

Plannen en organiseren motiveert

Ten eerste is een gebrek aan motivatie vaak een gebrek aan vaardigheden. Als je niet weet hoe je iets moet aanpakken, is het lastig jezelf ervoor te motiveren. Ondersteuning bij het aanleren van vaardigheden helpt en de inzet van hulpmiddelen zoals de Plenda is dan cruciaal. Deze planagenda maakt het voor leerlingen, docenten en ouders makkelijk om overzicht te krijgen, een taak in kleinere delen te verdelen, terug te kijken op je aanpak (reflecteren) en grotere projecten in te plannen.

Daarnaast kan demotivatie ook voortkomen uit onzekerheid of een vaste mindset. Het stimuleren van een groeimindset en een positieve benadering helpt daarbij ook. En als je nadenkt over je eigen intrinsieke motivatie, zul je merken dat je in die gevallen vrijwel altijd nieuwsgierig bent. Prikkel de nieuwsgierigheid en help leerlingen hun eigen nieuwsgierigheid ‘aan’ te zetten.

Kortom: het ontwikkelen van plan- en organisatievaardigheden en het prikkelen van de nieuwsgierigheid zijn flinke eerste stappen richting meer motivatie. Maar welke inzichten helpen ons nog meer bij het motiveren van leerlingen? En belangrijker nog: met welke inzichten helpen we leerlingen zichzelf te motiveren? Want laten we wel wezen, zeker in de puberteit is jezelf motiveren soms een uitdaging.

Van binnen en van buiten

Veel professionals in het onderwijs kennen de zelfdeterminatietheorie. Die spreekt over een geleidelijke overgang van a-motivatie (helemaal links) naar intrinsieke motivatie (helemaal rechts). A-motivatie betekent volledig niet-gemotiveerd zijn. Intrinsieke motivatie gaat over uit jezelf aan de slag gaan omdat je dat zelf graag wilt. Hoe dichter je bij de linkerkant komt, hoe meer je hebt te maken met extrinsieke motivatie. Je doet dan iets om een beloning te krijgen of straf te voorkomen, of vanuit schuldgevoel. Hoe meer naar rechts, hoe meer je iets uit jezelf wilt doen, bijvoorbeeld omdat het past bij je eigen doelen. Logisch: als ik heel graag in Spanje wil gaan wonen, spreekt een Spaanse les mij meer aan dan wanneer ik helemaal niets heb met Spanje.

Binnen de zelfdeterminatietheorie worden drie basisbehoeften genoemd: relatie, competentie en autonomie. Wanneer wij als volwassenen zouden voorzien in deze basisbehoeften kunnen we intrinsieke motivatie stimuleren. Maar is dat wel echt nodig?

Wat is de winst?

Je kunt prima dingen doen als je volledig gedemotiveerd bent. Ik kan best de vaatwasser uitruimen zonder hiervoor intrinsiek gemotiveerd te zijn. Maar de vraag is: wat levert het mij op als ik mezelf wel kan motiveren? Die vraag stel ik vaak aan leerlingen. Wat zou het jou opleveren als je jezelf wél motiveert om je huiswerk te maken? Leerlingen zien zelf vaal al snel, soms al in groep 6, wat het antwoord kan zijn. Ik ben sneller klaar, ik heb tijd over voor andere dingen, ik haal betere cijfers, het wordt steeds leuker en makkelijker, ik krijg meer zelfvertrouwen, ik kan me dan ook motiveren voor andere moeilijke dingen en ga zo maar door.

Daarnaast helpt het vaak om wat te leren over hoe leren werkt. Vrijwel iedere leerling wil graag tijd besparen, zeker als het om school gaat. Zo houden ze tijd over voor de dingen waar ze automatisch al intrinsiek gemotiveerd voor zijn. Bijvoorbeeld voor vrienden of sport. Wanneer het lukt om jezelf te motiveren – en iedereen kan dit leren – dan heb je doorgaans een groeimindset bij jezelf geactiveerd. Als gevolg zul je niet alleen sneller en meer leren in minder tijd, het leren zal ook succesvoller zijn. Je onthoudt meer én het wordt vaak iets leuker.

Tot slot: het besef dat je zelf een keuze kunt maken, stimuleert het gevoel van autonomie. Voor leerlingen, ouders én professionals in het onderwijs. Ik kan mijn les geven en alleen maar mopperen op mijn klas, óf ik kan ervoor kiezen om mezelf te motiveren. Ik kan huiswerk maken en alleen maar klagen, óf ik motiveer mezelf.

(Intrinsieke) motivatie is dus zeker geen voorwaarde om aan de slag te gaan. Zonder zin kun je ook dingen doen. Maar gemotiveerd zijn levert wel veel op.

Tel uit je winst!

– Sandra Bolkenbaas

Sandra Bolkenbaas is onderwijskundige en eigenaar van Talentdenken. Sandra heeft als missie mensen te helpen bij het creëren van een leuk en gelukkig leven. Ze denkt graag mee over de mogelijkheden die TalentDenken jou, jouw school of organisatie kan bieden.